Gulzar-એક ગીતકાર, લેખક અને આંધી,કોશિશ,ખામોશી,પરિચય અને કિતાબ જેવી લાગણીઓથી ભરેલ ફિલ્મોનો દિગ્દર્શક.
ઘણા ગીતકારો એવા છે કે એમના શબ્દો સીધી હૈયા પર ચોટ કરે. કેટલાંય ગીતો સદાબહાર બની ગયાં છે. એનું કારણ? – ગીતકારો અને સંગીતકારોની સુંદર જુગલબંધી.
ગીતકારો અને કવિઓ તેમના ગીતો અને કવિતાઓમાં ઘણી વાર અદ્ભુત પ્રયોગો કરે છે, પરંતુ વિચાર્યા વિના, આપણે તેને આપણા જ તર્કના ત્રાજવા પર તોલવાનું શરૂ કરીએ છીએ, ગીતકાર ગુલઝાર (Gulzar) સાહેબને ઘણીવાર આનો સામનો કરવો પડ્યો છે, પરંતુ વાત તે પછીની છે જટિલ ત્યારે બની જ્યારે તેણે સ્ત્રીની સુંદરતાના વખાણમાં એક અદ્ભુત ગીત લખ્યું…. એવું બન્યું કે ગુલઝાર સાહેબે 70ના દાયકામાં રિલીઝ થયેલી ફિલ્મ ‘ખામોશી’ માટે એક ગીત લખ્યું અને લોકો તેમને પૂછવા લાગ્યા કે આ કેવું ગીત છે? શું તે કલ્પના છે, ભાઈ? ,
આ વાતનો ખુલાસો ખુદ Gulzar એ ‘સૂરમયી રાત’ નામના બિન-ફિલ્મી ગીતોનું આલ્બમ બનાવ્યું હતું અને આ આલ્બમના તમામ ગીતો તેમના પ્રિય ગાયક અને નજીકના મિત્ર ભૂપિન્દર દ્વારા ગાયા હતા. સિંઘે આ આલ્બમના લોન્ચિંગ વખતે વાત કરી હતી, જ્યારે ગુલઝારે ફિલ્મ ‘ખામોશી’ (1969)ના એક પ્રખ્યાત ગીત વિશે એક રસપ્રદ કિસ્સો સંભળાવ્યો હતો… આ ગીત હતું…
हमने देखी है उन आँखों की महकती खुशबू
हाथ से छू के इसे रिश्तों का इलज़ाम ना दो
सिर्फ अहसास है ये रूह से महसूस करो
प्यार को प्यार ही रहने दो कोई नाम ना दो
हमने देखी है उन आँखों की महकती खुशबू
हाथ से छू के इसे रिश्तों का इलज़ाम ना दो
Gulzar કહે છે,……
“મેં ફિલ્મમાં પુરુષ કલાકાર માટે આ ગીત લખ્યું હતું, ‘હમને દેખી હૈ ઉન આંખો કી મહેકતી ખુશ્બૂ’, ..પણ લોકો મને પૂછતા હતા કે આંખોમાં ચમક છે કે રોશની છે. ‘મહેકતી ખુશ્બૂ’ કેવી રીતે વિચિત્ર થઈ ગઈ છે તે તમારી કલ્પના છે? ………પણ વાત અહીં અટકી ન હતી, જ્યારે મેં આ ગીત હેમંત કુમારને સંભળાવ્યું, ત્યારે તેમને તે ગમ્યું કારણ કે તે સ્ત્રીની સુંદરતાના વખાણ કરે છે, તેથી હું તેને ગાવા માટે કોઈ પુરુષ ગાયક ઈચ્છતો હતો, હકીકતમાં, હેમંત કુમાર પોતે આ ગીત ગાય એમ હું ઈચ્છતો હતો, … પરંતુ ફિલ્મના સંગીતકાર હેમંત કુમારે મને એવું કહીને આશ્ચર્યચકિત કરી દીધું કે જો કોઈ આ ગીતને ન્યાય આપી શકે તો તે છે માત્ર લતા મંગેશકર ‘આ ગીત ફક્ત લતા જ ગાશે”
ગુલઝારે કહ્યું, “પણ દાદા, આ ગીત હીરો પર ફિલ્માવવું જોઈએ. મેં આ ગીત હીરોની કલ્પનાને ધ્યાનમાં રાખીને લખ્યું છે જે ફિલ્મની હિરોઈનના ગુણગાન ગાતા હોય છે. ‘હમને દેખી હૈ ઉન આંખો કી મેખ્તી ખુશ્બૂ’ કોઈ સ્ત્રી “એક માણસ માટે આ પંક્તિ ગાવી અજીબ લાગે છે”, પરંતુ હેમંત કુમાર મક્કમ રહ્યા કે આ ગીત માત્ર પડદા પર અને પડદા પાછળની મહિલાઓ પર જ ફિલ્માવવામાં આવશે.
લતાજીએ આ ગીત અદભૂત ગાયું
“એની વે, લતા મંગેશકરે ખૂબ જ સુંદર રીતે ગાયું છે. હવે જો તમે આ ગીત સાંભળશો, તો તમને ખ્યાલ પણ નહીં આવે કે મેં આ ગીત શરૂઆતમાં એક પુરુષ માટે લખાયું હતું. આ લતાજીના અવાજની શક્તિ છે કે તે ગીતનું લિંગ પણ બદલી શકે છે.
ગીતો અને કવિતાઓ એ માત્ર શબ્દો નથી
આ અનોખા ગીતમાં સંગીતકાર હેમંત કુમાર અને ગુલઝારનું સમાન યોગદાન ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે ગીતો અને કવિતાઓ એ માત્ર શબ્દો નથી પણ કવિ કે ગીતકાર આ વાત સારી રીતે જાણતા હતા જેઓ ગીતના શબ્દોનો ઉપયોગ કરી શકતા હતા અને શબ્દો ગૌણ ન બને એવું સમતોલ સંગીત આપવું પડે જે સંગીતકાર માટે પણ એક પડકાર છે. …આજે 55 વર્ષ પછી પણ આ ગીત એટલું જ લોકપ્રિય છે
રાજેશ ખન્ના અને વહીદા રહેમાનની ફિલ્મ ‘ખામોશી’નું આ ગીત હતું. 1969ની ફિલ્મ ‘ખામોશી’માં વહીદા રહેમાન,રાજેશ ખન્ના સિવાય ધર્મેન્દ્રએ પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. આ ફિલ્મ હિટ રહી હતી અને તેનું આ ગીત સુપરહિટ રહ્યું હતું.
પડદા પર અભિનેત્રી સ્નેહલતાએ આ ગીત ગાયું છે
આ ગીતમાં અભિનેત્રી વહીદા રહેમાને જાદુઈ પર્ફોર્મન્સ આપ્યું છે, આ તમે ફિલ્મના અનોખા ગીત “હમને દેખી હૈ ઉન આંખો કી મહેકતી ખુશ્બુ…” દરમિયાન તેનો અભિનય જોઈને જાણી શકો છો રેકોર્ડ પ્લેયર પર જ્યારે તે ગાયકને મળવા માટે કારમાં જઈ રહી છે ત્યારે તેણે માત્ર તેની આંખો અને ચહેરાના હાવભાવથી ગુલઝાર સાહેબના ગીતના અર્થને જીવંત કર્યા છે. જો તમે ખૂબ જ ઊંડાણથી જુઓ તો ઉદાસી આપોઆપ આવે છે, લતાજીએ તે ગાયિકા કરતાં વહીદાજી માટે વધુ ગાયું છે… બીજી બાજુ પડદા પર અભિનેત્રી સ્નેહલતાએ આ ગીત ગાયું છે કારણ કે તે જ ગુલઝારની શૈલી છે.
ફિલ્મ ‘ખામોશી’ ગુલઝાર સાહેબના દિલની સૌથી નજીક છે, ‘હાથ સે છુ કે ઇસ રિશ્તો કા ઇલજામ ના દો’, આ ગીત નિર્ણાયક ક્ષણોમાં તમારા વિચારોને ધ્યાનમાં રાખીને ચૂપ રહેવું કેટલું પીડાદાયક છે તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. જીવન….ગુલઝાર સાહેબ દ્વારા લખાયેલ, હેમંત કુમાર દ્વારા રચિત, વહીદા અને સ્નેહલતા પર ફિલ્માવાયેલ, આ ગીતના ઘણા સંસ્કરણો તમને ‘ખામોશી’માં જોવા મળશે…
प्यार कोई बोल नहीं प्यार आवाज़ नहीं
एक ख़ामोशी है सुनती है कहा करती है
ना ये बुझती है ना रूकती है ना ठहरी है कहीं
नूर की बूँद है सदियों से बहा करती है
सिर्फ अहसास है ये रूह से महसूस करो.
સલામ ! ગુલઝાર અને હેમંતકુમારને- होठ कुछ कहते नहीं कांपते होठों पे मगर-कितने खामोश से अफ़साने रुके रहते हैं
આ પણ વાંચો- Lata Mangeshkar-જીવનમાં કોઈ પણ પડકાર ઝીલી શકાય
