બહુમુખી અથવા સર્વગ્રાહી પ્રતિભા-ભૂપેન હજારિકા

બહુમુખી પ્વરતિભા એટલે કે ર્સેટિલિટી એ ખૂબ જ સામાન્ય રીતે વપરાતો શબ્દ છે.

વર્સેટિલિટીનું વર્ણન કરતો શબ્દ, જેનો અર્થ થાય છે ઘણી જુદી જુદી કુશળતા અથવા ગુણો. પ્રતિભાની વૈવિધ્યતા વ્યક્તિને વિવિધ પરિસ્થિતિઓમાં અનુકૂલન કરવાની મંજૂરી આપે છે.  ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ બહુમુખી પ્રતિભા હતા, અથવા એમ પણ કહી શકાય કે મુનશી પ્રેમચંદ કે કનૈયાલાલ મુનશી બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતા સાહિત્યકાર હતા. પરંતુ વાસ્તવમાં, પ્રતિભા માટે બહુમુખી અથવા સર્વગ્રાહી બનવું સહેલું નથી. દરેક વ્યક્તિ ડો. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ કે મુનશી પ્રેમચંદ કે કનૈયાલાલ મુનશી જેવું અન્ય કોઈ બહુમુખી વ્યક્તિત્વ હોઈ શકે નહીં. વર્સેટિલિટી સરળ નથી, તેવી જ રીતે ભૂપેન હજારિકા બનવું પણ સરળ નથી. તેઓ માત્ર વિવિધ કૌશલ્યો અને ગુણો ધરાવતા કલાકાર જ નહોતા, તેઓ દરેક કૌશલ્યમાં માસ્ટરપીસ હતા. ભૂપેન દા ખરા અર્થમાં ઓલરાઉન્ડ કલાકાર હતા.

ભૂપેન હજારિકા એક અનન્ય કલાકાર

ભારતના ઉત્તર-પૂર્વીય રાજ્ય આસામથી આવેલા ભૂપેન હજારિકા એક અનન્ય કલાકાર હતા જેમણે પોતાના ગીતો લખ્યા, કંપોઝ કર્યા અને ગાયા. જો કે, એવું નથી કે તેમણે અન્ય લોકો દ્વારા લખેલા ગીતો ગાયા નથી કે કમ્પોઝ કર્યા નથી. ત્રણેય પરિસ્થિતિમાં, એકસાથે અને અલગ, તે અજાયબીઓ કરતો હતો. કલ્પના લાજમીની 1993માં આવેલી ફિલ્મ રૂદાલીમાં ‘દિલ હૂમ હૂમ કરે ઘરબાયે ધન ગમ ગમ કરે ગરજાયે, એક બૂંદ કભી પાની કી મોરે આંખિયો સે બરસાયે’ ગીત ગાતી ડિમ્પલ કાપડિયા આજે પણ આપણને મોહિત કરે છે. ભૂપેન દા દ્વારા રચિત, આ ગીત લતાએ ગાયું છે અને ગુલઝારે લખ્યું છે. અલબત્ત તેની લાઈનો મોહક છે પણ તેનું સંગીત જ બોલે છે અને હજુ પણ બોલે છે. એ જ રીતે, તેમના શક્તિશાળી અવાજમાં ગવાયેલું ગીત ‘ઓ ગંગા તુમ, ઓ ગંગા બહેતી હો ક્યૂં?’ એ બીજું મંત્રમુગ્ધ ગીત છે જે તમને તેમના અવાજના હિપ્નોટિઝમમાં ડૂબી જાય છે અને તમને એક અલગ જ દુનિયામાં લઈ જાય છે. ભૂપેન્દ્રએ ગાયેલું આ ગીત નરેન્દ્ર શર્માએ લખ્યું છે.

ભૂપેન હજારિકાને ‘ભારત રત્ન’થી નવાજવામાં આવ્યા હતા

ભૂપેન હજારિકાની પ્રતિભા માત્ર ગીત-સંગીતની દુનિયા પૂરતી સીમિત ન હતી. તેઓ આસામી ભાષાના કવિ, ફિલ્મ નિર્માતા, લેખક, પત્રકાર અને કલાકાર હતા જેમણે આસામની સંસ્કૃતિ અને તેના લોક સંગીતને ઊંડાણપૂર્વક સમજ્યા અને વ્યક્ત કર્યા. ભૂપેન દાએ તેમની મૂળ ભાષા આસામી ઉપરાંત હિન્દી, બંગાળી સહિત અન્ય ભાષાઓમાં પણ ગીતો ગાયા છે. એક ફિલ્મ ‘ગાંધી ટુ હિટલર’ હતી, જેમાં તેમણે ગાંધીજીનું પ્રિય ભજન ‘વૈષ્ણવ જન’ પણ ગાયું હતું. ભારત સરકાર દ્વારા તેમને મરણોત્તર દેશના સર્વોચ્ચ સન્માન ‘ભારત રત્ન’થી નવાજવામાં આવ્યા હતા. 1992 માં, તેમને દેશના સિનેમા જગતનો સૌથી પ્રતિષ્ઠિત એવોર્ડ દાદા સાહેબ ફાળકે એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.

2009માં તેમને આસામનું સર્વોચ્ચ સન્માન ‘આસોમ રત્ન’ આપવામાં આવ્યું હતું.

2009માં જ તેમને સંગીત નાટક અકાદમી પુરસ્કારથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.

આ પહેલા 1975માં તેને બેસ્ટ રિજનલ ફિલ્મનો નેશનલ એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો. આ ઉપરાંત તેમને અલગ-અલગ પ્રસંગોએ દેશના પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કારો પદ્મ વિભૂષણ, પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મશ્રીથી પણ નવાજવામાં આવ્યા હતા. જ્યાં સુધી તેઓ જીવ્યા ત્યાં સુધી તેઓ દક્ષિણ એશિયાના મહાન જીવંત સાંસ્કૃતિક રાજદૂતોમાંના એક ગણાતા હતા.

ફિલ્મોદ્યોગમાં સૌથી વધુ શિક્ષિત પ્રતિભા-ભૂપેન હજારિકા

8 સપ્ટેમ્બર 1926 એ આસામના તિનસુકિયા જિલ્લાના સાદિયામાં રહેતા નીલકાંત અને શાંતિપ્રિયા હજારિકા દંપતી માટે ખૂબ જ શુભ દિવસ હતો, જ્યારે તેમને એક બાળકનો જન્મ થયો હતો. તેમણે દેશ અને દુનિયામાં તેમના શહેર અને રાજ્યને ગૌરવ અપાવનાર બાળકનું નામ ભૂપેન હજારિકા રાખ્યું છે. ભૂપેન તેના માતા-પિતાના દસ બાળકોમાં સૌથી મોટા હતા. તેમનો જન્મ તિનસુકિયામાં થયો હતો, પરંતુ તેમના પિતા આસામના શિવસાગર જિલ્લાના નઝીરા નગરના રહેવાસી હતા. તેર વર્ષની ઉંમરે મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કર્યા પછી, તેઓ વધુ અભ્યાસ માટે આસામની રાજધાની ગુવાહાટી ગયા. જ્યાં તેણે કોટન કોલેજમાંથી ઇન્ટરમીડિયેટની પરીક્ષા પાસ કરી હતી. આ પછી, 1946 માં, તેમણે બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીમાંથી પોલિટિકલ સાયન્સમાં એમએ કર્યું. અભ્યાસમાં તેમની ઊંડી રુચિએ તેમને સાત સમુદ્ર પાર કર્યા અને તેઓ ન્યૂયોર્ક પહોંચ્યા. જ્યાં તેણે કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચડીની ડિગ્રી મેળવી.

ભૂપેન હજારિકાએ બાળપણમાં જ સંગીતની દુનિયામાં પ્રવેશ કર્યો હતો અને તેની માતાને આભારી હતો. તેમની માતા શાંતિપ્રિયાએ તેમને બાળપણમાં જ સંગીતનો રસાસ્વાદ કરાવ્યો હતો, જેના કારણે તેમને ખૂબ જ નાની ઉંમરે પરંપરાગત આસામી સંગીતમાં રસ પડ્યો. તેના પુત્રને પારણા કરતી વખતે, તેણીએ તેનું પ્રથમ ગીત નાની ઉંમરે લખ્યું હતું અને તે દસ વર્ષની હતી ત્યાં સુધીમાં તે ગાયું પણ હતું. તેણે બાર વર્ષની ઉંમરે પોતાની જાતને ઓલરાઉન્ડર મૌલા તરીકે જાહેર કરી. જ્યારે તેણે બીજી આસામી ફિલ્મ ‘ઈન્દ્રમાલતી’માં પોતાના અભિનયનું પરાક્રમ બતાવીને સૌને ચોંકાવી દીધા હતા.

બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતા ભૂપેન હજારિકાને સલામ.

આ પણ વાંચો: ‘લતા મંગેશકર’ એટલે : હિન્દુસ્તાન