Balraj Sahni-હિન્દી ફિલ્મોનો એક ‘ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ’ કલાકાર. જન્મ-મે 1, 1913 · રાવલપિંડી, પંજાબ, બ્રિટિશ ભારત [હવે પંજાબ, પાકિસ્તાન]
મૂળ નામ યુધિષ્ઠિર સાહની.
ભારતીય ફિલ્મ અને સ્ટેજના એક દમદાર અભિનેતા હતા. તેમના શક્તિશાળી અને પ્રભાવશાળી અભિનય માટે જાણીતા, બલરાજ સાહની ભારતીય સિનેમાના સુવર્ણ યુગમાં એક અગ્રણી વ્યક્તિ બની ગયા.
ઈન્ડિયન પીપલ્સ થિયેટર એસોસિએશન (આઈપીટીએ) સાથે સંકળાયા
બલરાજ સાહનીએ શરૂઆતમાં સિવિલ સર્વિસમાં કારકિર્દી ઘડી હતી પરંતુ આખરે તેમને અભિનયમાં તેમની સાચી ઓળખ મળી. તેઓ ઈન્ડિયન પીપલ્સ થિયેટર એસોસિએશન (આઈપીટીએ) સાથે સંકળાયેલા હતા, જે એક ડાબેરી સાંસ્કૃતિક સંસ્થા છે, જ્યાં તેમણે અભિનય પ્રત્યેની તેમની કુશળતા અને જુસ્સાને સન્માન આપ્યું હતું. IPTA સાથેના તેમના જોડાણથી થિયેટરમાં તેમની સફરની શરૂઆત થઈ. કૈફી આજમી,કેતન આનંદ જેવા દિગ્ગજો IPTAમાં કામ કરે એમાં બલરાજ ભળ્યા.
ફિલ્મ “ઇન્સાફ” દ્વારા તેમની ફિલ્મી શરૂઆત
બલરાજ સાહનીએ 1946 માં ફિલ્મ “ઇન્સાફ” દ્વારા તેમની ફિલ્મી શરૂઆત કરી હતી, પરંતુ તેમણે બિમલ રોય દ્વારા નિર્દેશિત ફિલ્મ “દો બીઘા જમીન” (1953) માં તેમની ભૂમિકા માટે વ્યાપક માન્યતા અને પ્રશંસા મેળવી હતી. તેમની જમીન બચાવવા માટે સંઘર્ષ કરી રહેલા ગરીબ ખેડૂત શંભુ મહતોના તેમના ચિત્રણમાં તેમની અભિનય કૌશલ્ય દર્શાવવામાં આવી હતી અને તેમની પ્રશંસા થઈ હતી. આ ફિલ્મને 1954માં કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં આંતરરાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર મળ્યો હતો.
શ્રેષ્ઠ અભિનેતાઓમાંના એક
1950 અને 1960 ના દાયકા દરમિયાન, બલરાજ સાહનીએ “કાબુલીવાલા” (1961), “વક્ત” (1965), અને “નીલ કમલ” (1968) જેવી ફિલ્મોમાં યાદગાર અભિનય આપ્યો હતો. તેમણે ઘણીવાર એવી ભૂમિકાઓ ભજવી હતી જે તે સમયની સામાજિક-આર્થિક વાસ્તવિકતાઓને પ્રતિબિંબિત કરતી હતી, અને તેમના પાત્રોમાં ઊંડાણ અને અધિકૃતતા લાવવાની તેમની ક્ષમતાએ તેમને ભારતીય સિનેમાના શ્રેષ્ઠ અભિનેતાઓમાંના એક તરીકે અલગ પાડ્યા હતા.
ભારતીય સિનેમા પર અમીટ છાપ
બલરાજ સાહનીની ફિલ્મોગ્રાફીમાં તીવ્ર અને નાટકીય પાત્રોથી માંડીને હળવા અને હાસ્ય પાત્રો સુધીની ભૂમિકાઓની વિવિધ શ્રેણીનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે બિમલ રોય, ગુરુ દત્ત અને યશ ચોપરા જેવા પ્રખ્યાત ફિલ્મ નિર્માતાઓ સાથેકામ કર્યું અને ભારતીય સિનેમા પર અમીટ છાપ છોડી દીધી.
તેમની અભિનય કારકિર્દી ઉપરાંત, બલરાજ સાહની એક જાણીતા લેખક પણ હતા અને તેમની આત્મકથા “મેરી ફિલ્મી આત્મકથા” (મારી ફિલ્મી આત્મકથા) સહિત અનેક પુસ્તકો લખ્યા હતા.
ભારતીય સિનેમામાં Balraj Sahniના યોગદાનને માત્ર ઉદ્યોગમાં જ નહીં પરંતુ સરકાર દ્વારા પણ માન્યતા આપવામાં આવી હતી. તેમને 1969 માં ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કારોમાંનો એક પદ્મશ્રી મળ્યો હતો. કમનસીબે, બલરાજ સાહની આપણી વચ્ચે બહુ રહ્યા નહીં, અને 13 એપ્રિલ, 1973ના રોજ તેમનું અવસાન થયું હતું, તેમણે નોંધપાત્ર પ્રદર્શનનો વારસો અને ભારતીયો પર કાયમી અસર છોડી દીધી હતી.
તેઓ ખૂબ વિદ્વાન અને રાજકીય રીતે સભાન વ્યક્તિ
તેમની ફિલ્મ ‘દો બીઘા જમીન‘ 1953માં કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં આંતરરાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર જીતનારી માત્ર બીજી ભારતીય ફિલ્મ બની હતી.
આ ઉપરાંત, તે એક મહાન સંયોગ છે કે તેનો જન્મ 1લી મેના રોજ થયો હતો – એક મજૂર દિવસ – અને તેણે ખરેખર તેમના જીવન દરમિયાન મજૂરોની સુધારણા માટે કામ કર્યું હતું.
તેઓ લેખક કે જેમણે ‘મેરા પાકિસ્તાની સફર’ અને ‘મેરા રૂસી સફરનામા’ લખી, જેના કારણે તેમને 1969માં ‘સોવિયેત લેન્ડ નેહરુ એવોર્ડ’ મળ્યો. મેગેઝિનોમાં ઘણી કવિતાઓ અને ટૂંકી વાર્તાઓનું પણ યોગદાન આપ્યું અને તેમની આત્મકથા ‘મેરી ફિલ્મી આત્મકથા’ પણ લખી.
તેઓ જાણીતા અભિનેતા પરીક્ષિત સહાનીના પિતા થાય અને મહાન લેખક ભીષ્મ સહાની એમના ભાઈ થાય.
સિનેમામાં સર-રિયલિઝમમાં દ્રઢ વિશ્વાસ
અભિનેતા દેવ આનંદ સાથી અભિનયના દિગ્ગજ અશોક કુમારની સાથે સાહનીને પોતાનો આદર્શ માનતા હતા,
સિનેમેટિક આર્ટ્સમાં તેમના યોગદાન માટે, ભારત સરકારે તેમને 1969માં ચોથા સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન, પદ્મશ્રીથી નવાજ્યા હતા.
1962ના ચીન-ભારત યુદ્ધ દરમિયાન સંગઠને ખુલ્લેઆમ ચીનનો સાથ આપ્યો તે પછી પણ Balraj Sahniએ ભારતીય કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીનું સભ્યપદ છોડવાનો ઇનકાર કર્યો. વ્યંગાત્મક રીતે, તેણે ચેતન આનંદની હકીકત (1964) માં ભારતીય સૈન્ય અધિકારીની ભૂમિકા ભજવી હતી, જેમાં કઠોર પરિસ્થિતિઓનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું હતું. ભારતીય સેનાએ ચીનનો સામનો કર્યો.
આ પણ વાંચો- C. V. Sridhar-એક જ સેટ પર શૂટિંગ સાથે ૨૮ દિવસમાં ફિલ્મનું પેક-અપ