Panjab Kohrra TV Series દ્વારા કોઈ અતિશયોક્તિ વિના પંજાબની સમસ્યાઓનું યથાર્થ ચિત્રણ । પંજાબ બે દાયકાથી સ્થિર છે, તેનું ધુમ્મસ દૂર કરો નહીંતર લોકો વિદેશ જશે
પંજાબીઓ જાણે છે કે કટોકટીનો સામનો કેવી રીતે કરવો. દેશના વિભાજન પછી અને ત્યારબાદ 1993માં ખતમ થયેલા આતંકવાદ અને ઉગ્રવાદના યુગમાં તેઓએ આ સાબિત કર્યું છે, પરંતુ આ પછી રાજ્ય પોતાનો રસ્તો ગુમાવી બેઠું.
આ દિવસોમાં, OTT પ્લેટફોર્મ શ્રેણી ‘કોહરા‘ બતાવવામાં આવી રહી છે, જેનું મુખ્ય પાત્ર એક વાક્ય બોલે છે:” પંજાબ બે દાયકાથી સ્થિર છે, તેનું ધુમ્મસ દૂર કરો નહીંતર લોકો વિદેશ જશે”. જે પંજાબ રાજ્ય વિશે ઊંડી સમજણ અને પૂર્વાનુમાન દર્શાવે છે.
અલબત્ત, આવું કડવું સત્ય ત્યારે જ બોલાય છે જ્યારે બોલતી અને સાંભળતી વ્યક્તિ માનસિક રીતે ખૂબ જ ઉચ્ચ “આધ્યાત્મિક” સ્તરે હોય. Panjab Kohrra TV Series ‘કોહરા’ રણદીપ ઝા દ્વારા નિર્દેશિત છે અને સુદીપ શર્મા સહ-નિર્માતા છે.
“તેનુ પતા પંજાબ દી ટ્રેજેડી કી એ?”
Panjab Kohrra TV Series ‘કોહરા’નો નાયક પોલીસ ઈન્સ્પેક્ટર બલબીર સિંહ છે, જેનું પાત્ર સુવિન્દર વિકીએ ભજવ્યું છે.બલબીર સિંહ તેના હંમેશા સાથે રહેલા આસિસ્ટન્ટ કોન્સ્ટેબલ અમરપાલ ગારુન્ડી (બરુણ સોબતી દ્વારા ભજવાયેલ)ને કહે છે – “તેનુ પતા પંજાબ દી ટ્રેજેડી કી એ?”
ગુન્હા પાછળના સંજોગો ઉકેલવાનો પ્રયાસ કરો. બસ તેને રોકો. અલબત્ત, આ લાગણીઓના જાળમાં ઊંડે ફસાયેલા ચાર પંજાબી શીખ પરિવારોમાં થયેલી બહુવિધ હત્યાઓની ઊંડી તપાસનો ઉલ્લેખ કરે છે,
જાતીયતાના વિવિધ શેડ્સ, સ્થળાંતર મુદ્દાઓ વગેરે. બલબીર તેના બોસના દબાણથી પરેશાન છે, જેઓ ઓછા શંકાસ્પદ વ્યક્તિ પર આરોપ લગાવીને કેસનો ઉકેલ લાવવા માંગે છે, જ્યારે બલબીર માને છે કે અસલી ગુનેગાર ક્યાંક ઉપર છે.
પંજાબની ‘લોકપ્રિય સંસ્કૃતિ’ની મોસમ
આ પંજાબની ‘લોકપ્રિય સંસ્કૃતિ’ની મોસમ છે – જેમાં તાજેતરમાં ઘણી ફિલ્મો અને OTT શ્રેણીઓનું આગમન જોવા મળ્યું છે, જે ફક્ત પંજાબી ‘બલે બલે’ આઇટમ નંબર સુધી મર્યાદિત નથી. Panjab Kohrra TV Series ‘ધ ફોગ-કોહરા’ એ અર્થમાં વધુ તીવ્ર છે કે
તાજેતરના સમયમાં ભાગ્યે જ કોઈએ કોઈ પુસ્તક વાંચ્યું છે. અથવા કોઈ ફિલ્મ જોઈ છે જે છેલ્લા બે દાયકામાં આ મહત્વપૂર્ણ સરહદી રાજ્યના પતનનાં પરિણામોને આટલી સમજદારીથી આવરી લેતી હોય.
Panjab Kohrra TV Series ‘કોહરા’ આ વિષય પર એટલી રચનાત્મક રીતે ઊંડી નજર નાખે છે કે તમે વિચારવા લાગશો કે કેટલાક મહત્વપૂર્ણ ફિલ્મ નિર્માતાઓએ ‘ઉડતા પંજાબ’ જેવી સુપર બકવાસ ફિલ્મ કેમ બનાવી?
ઉડતા પંજાબ’ જેવી સુપર બકવાસ ફિલ્મ
‘કોહરા’માં પણ ડ્રગ્સ, હોર્મોન્સ, ઉચ્ચ વર્ગ, પિતૃસત્તા, દુષ્કર્મ, ગુનાખોરીનો એ જ દોર છે, પણ એનો અતિરેક થયો નથી અને એટલો ઘોંઘાટ પણ નથી. આ વાસ્તવિકતાની ખૂબ નજીક છે અને તમને વિચારવા મજબૂર કરે છે –
ખાસ કરીને એવા સમયે જ્યારે આપણે પંજાબમાં નવી સરકારને નવા વિચારો અજમાવી રહી છે અને વડા પ્રધાન દરેક મહત્વપૂર્ણ ભાષણમાં શીખો સુધી પહોંચે છે. પંજાબ માટે ચિંતા છે, સારી વાત છે, પરંતુ માત્ર સહાનુભૂતિ, સમર્થન, 20 હજાર વધુ નોકરીઓ, મફત વીજળી આપવા, શીખ ધર્મના વખાણ કરવા, લોકોને તીર્થયાત્રા પર લઈ જવાના વાયદા કરવા વગેરેથી કામ ચાલતું નથી. આ બધાનું ભાગ્ય એકસાથે એવું જ હશે જે રીતે ઈન્સ્પેક્ટર બલબીરે કહ્યું હતું કે “પંજાબની માટી શોધો…”.
દુર્ઘટનાઓનું મૂળ છેલ્લા 25 વર્ષ
‘કોહરા’ની વાર્તા જેની આસપાસ વણાયેલી છે તે તમામ દુર્ઘટનાઓનું મૂળ છેલ્લા 25 વર્ષમાં આ ભવ્ય રાજ્યની સ્થિરતા અને પતનમાં છે. પંજાબીઓ જાણે છે કે કટોકટીનો સામનો કેવી રીતે કરવો. દેશના વિભાજન પછી અને ત્યારબાદ 1993માં સમાપ્ત થયેલા આતંક અને ઉગ્રવાદના સમયગાળા દરમિયાન તેમણે આ સાબિત કર્યું છે.
પરંતુ આ પછી રાજ્ય પોતાનો રસ્તો ગુમાવી બેઠો. તેણે 1991 પછી ઔદ્યોગિક ક્રાંતિનો લાભ લીધો ન હતો. 1999-2000 સુધી, તે એક સમયે માથાદીઠ આવકની દ્રષ્ટિએ ભારતનું નંબર વન સૌથી ધનિક રાજ્ય હતું. આજે તે ઘટીને 13માં કે 12મા નંબરે આવી ગયો છે.
શહેરીકરણ જ નથી કર્યું પણ મોટા શહેરી કેન્દ્રો પણ બનાવ્યા
1.69 લાખ રૂપિયાની માથાદીઠ વાર્ષિક આવક સાથે, પંજાબ તેના બે ભાઈ-બહેન હરિયાણા (રૂ. 2.65 લાખ) અને હિમાચલ પ્રદેશ (રૂ. 2.0 લાખ) કરતાં ઘણું પાછળ છે. જો કે, તેલંગાણા રૂ. 2.7 લાખના આંકડા સાથે ટોચ પર છે અને તેના પછી કર્ણાટક, હરિયાણા, તમિલનાડુ અને ગુજરાત આવે છે.
આ બધા વચ્ચે શું સમાનતા છે તે સરળતાથી જોઈ શકાય છે. આમાંના દરેક રાજ્યોએ માત્ર શહેરીકરણ જ નથી કર્યું પણ મોટા શહેરી કેન્દ્રો પણ બનાવ્યા છે જે નવા અર્થતંત્રના ઉદ્યોગોને આકર્ષે છે.
પંજાબ વિકાસ દરના ચાર્ટમાં બિહારની જેમ સમાન સ્તરે
2011-12થી 2021-22 વચ્ચેના જીડીપી વૃદ્ધિ દરની પણ આ જ વાર્તા છે. 1 ટ્રિલિયનથી વધુની અર્થવ્યવસ્થા ધરાવતા 21 મોટા રાજ્યોમાં પંજાબ 5 ટકાના જીડીપી વૃદ્ધિ દર સાથે તળિયેથી છઠ્ઠા સ્થાને છે.
આ જ દાયકામાં, ગુજરાત 8.4 ટકાના આંકડા સાથે ટોચ પર હતું, જ્યારે કર્ણાટક (7.3 ટકા) બીજા સ્થાને હતું અને હરિયાણા (6.7 ટકા) ત્રીજા સ્થાને હતું. આટલું જ નહીં,
પંજાબ તેની જૂની ભવ્યતા જીવી રહ્યું છે
પંજાબ માત્ર ખેતીમાં અટવાયું છે. તેમાં ઘણા શહેરો છે પરંતુ તમામ સૂચકાંકો દર્શાવે છે કે તે મૂળભૂત રીતે ગ્રામીણ પ્રદેશ છે. સરસવના પીળા ફૂલોથી ખીલેલા રોમેન્ટિક ક્ષેત્રની ‘પોપ કલ્ચર’, સંગીત અને યશ ચોપરાની ફિલ્મોમાં બતાવવામાં આવતી ‘જો તમારી પાસે હોય તો શા માટે ન બતાવો’ની નિખાલસ શૈલી હોવા છતાં, વાસ્તવિકતા બદલાતી નથી કે પંજાબ તેની જૂની ભવ્યતા જીવી રહ્યું છે.
જો બીજું કંઈ નથી, તો તે ગૌરવ અને આત્મસન્માન કે જેના વિશે તે ઘણી વાર ગર્વથી ગર્વ કરે છે તે હવે વાસ્તવિકતાના ક્રૂર આંચકાનો સામનો કરી રહ્યું છે. આ જ કારણ છે કે એક તરફ રાજ્ય ડ્રગ્સના નશામાં ફસાઈ ગયું છે તો બીજી તરફ વિદેશમાં સ્થાયી થવાના ગાંડપણમાં ફસાઈ ગયું છે.
મેન્યુફેક્ચરિંગ હોય કે સર્વિસ સેક્ટર, રેડીમેડ ગારમેન્ટ્સ અને હોઝિયરી જેવા ઉચ્ચ રોજગાર પેદા કરતા ઉદ્યોગો પણ કાં તો આગળ આવ્યા નથી .
પંજાબના જીડીપીમાં કૃષિનો હિસ્સો 30 ટકા પર પહોંચી ગયો છે, જે રાજસ્થાનના આ આંકડા કરતાં પણ ઓછો છે અને મધ્યપ્રદેશ (44 ટકા) અને આંધ્રપ્રદેશ (36 ટકા)ના આંકડા નીચે છે. પંજાબ અને આ તમામ રાજ્યો વચ્ચે સમાનતા છે. આ બધાએ રોકાણ, પ્રતિભા અને વૃદ્ધિને આકર્ષવા માટે નવા શહેરી કેન્દ્રો પણ બનાવ્યા નથી.
જો પંજાબનું કૃષિ ક્ષેત્ર તેના સમકક્ષ રાજ્યોના કૃષિ ક્ષેત્રની જેમ પ્રગતિ કરી રહ્યું હોત, તો તે તેના પતનની ગતિને નિયંત્રિત કરી શક્યું હોત, પરંતુ તે મધ્યપ્રદેશ કરતાં પણ ઘણું પાછળ છે.
રમતગમત સહિત અન્ય ઘણા ક્ષેત્રોને પકડે તેવી જ પ્રકારની આત્મસંતોષથી કૃષિ ક્ષેત્ર પણ અછૂત રહ્યું ન હતું.
વિભાજિત રાજનીતિ, દાયકાઓની નિરાશા-પંજાબ ગર્તમાં ધકેલાયું
રાજ્યએ જે રીતે નવા કૃષિ કાયદાઓ સામે આંદોલનનું નેતૃત્વ કર્યું તે આ વાર્તા સ્પષ્ટ કરે છે. પંજાબે તેના ખેડૂતોની પ્રતિભા અને ઉદ્યોગ સાહસિકતાને લીધે જે હરિયાળી ક્રાંતિ લાવી તે જોતાં, તેને અન્ય કોઈપણ રાજ્ય કરતાં કૃષિ સુધારાની વધુ જરૂર છે. તેમ છતાં, કોઈપણ રાજ્યએ નવા કાયદાનો જે રીતે વિરોધ કર્યો તે રીતે વિરોધ કર્યો નથી.
વિભાજિત રાજનીતિ, દાયકાઓની નિરાશા અને પોતાની ઉદ્યોગસાહસિકતાનું તમામ ધ્યાન માત્ર વિદેશ જવા માટે સમર્પિત કરવાનું પરિણામ હતું.
ઊપલક દ્રષ્ટિએ પંજાબ સુખી પણ અમીરોની વસ્તી ઘણી ઓછી
આ આંકડાઓથી સર્જાયેલું નિરાશાજનક ચિત્ર પંજાબ આવનારા કોઈપણ પ્રવાસીને દેખાશે નહીં. વાસ્તવમાં પંજાબમાં ગરીબી નહિવત હશે. ત્યાં ન તો ઝૂંપડપટ્ટી જોવા મળશે, ન ગામડાઓમાં માટીના મકાનો દેખાશે, ન ગરીબી દેખાશે.
આને કાઉન્ટર દલીલ તરીકે રજૂ કરવાની જરૂર નથી કારણ કે તેના સમર્થન માટે ડેટા છે. ત્યાંની વસ્તીના માત્ર 4.75 ટકા લોકો જ ગરીબી રેખા નીચે છે, જે દેશમાં લઘુત્તમ છે.
મોટા રાજ્યોમાં માત્ર તમિલનાડુ અને કેરળ આ મામલે વધુ સારા છે. આ ગરીબીનો આંકડો નીતિ આયોગના નવીનતમ બહુપરિમાણીય ગરીબી અહેવાલ અને રેટિંગમાંથી લેવામાં આવ્યો છે. તો પછી, સમસ્યા શું છે?
ભારતના અન્ય કોઈ રાજ્યમાં અસમાનતાનું સ્તર પંજાબમાં જેટલું નીચું નથી. આ બધી સારી વાત છે. પરંતુ તેનો કુલ જીડીપીનો આંકડો સ્થિર છે, એટલે કે અમીરોની વસ્તી ઘણી ઓછી છે.
કૃષિ આધારિત સામંતવાદી પિતૃસત્તા
‘ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ’માં ‘Panjab Kohrra TV Series ‘કોહરા” પર, જેમણે ‘નિયો-‘લિબરલ’ શબ્દ નો બે વાર ઉપયોગ કર્યો છે. વિપરીત સંકેત આપતા ડેટા ફંફોસવામાં આવ્યા. પંજાબ ‘નવ-ઉદારવાદ’નો ભોગ બનેલું છે તે
તેને માત્ર કૃષિ આધારિત સામંતવાદી પિતૃસત્તા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી શકાય છે. તેથી, તેને આ જાળમાંથી બહાર આવવા માટે ‘નવ-ઉદારવાદ’ના ડોઝની જરૂર છે. અથવા, તમે તેને સમાજવાદી યુટોપિયા તરીકે જોઈ શકો છો કારણ કે ત્યાં ગરીબી, અસમાનતા અને વાસ્તવિક સમૃદ્ધ લોકોનો અભાવ છે, પરંતુ પંજાબના લોકો તે ઇચ્છતા નથી, તેઓ તેનાથી ભાગી રહ્યા છે.
જલંધર નજીક યુનિવર્સિટીના કેમ્પસની લગભગ સામે, ગ્રાન્ડ ટ્રંક રોડ પર તલ્હન ગુરુદ્વારા છે, જે વિદેશ જનારાઓ માટે આસ્થાનું કેન્દ્ર છે ત્યાં લોકો વિમાનના રમકડાંના મોડલ ઓફર કરે છે આ આશામાં કે વાહેગુરુ ટૂંક સમયમાં તેમને વિદેશ જવા માટે વરદાન તરીકે ટિકિટ, પાસપોર્ટ અને વિઝા આપશે.
ગયા અઠવાડિયે, અમૃતસરના સુવર્ણ મંદિરમાં શિરોમણી ગુરુદ્વારા પ્રબંધન સમિતિએ, શ્રી અકાલ તખ્તની સલાહ પર, ભક્તોને આવી ‘ભૂલ’થી દૂર રહેવાની સૂચના આપી હતી.
એરક્રાફ્ટના આ નાના મોડલ તો સો-બેસો રૂપિયામાં મળે છે, પણ ‘કોહરા’ની હીરોઈન વીરા સોની તેના પ્રેમીને યુકેના એક એનઆરઆઈ સાથે ‘એરેન્જ્ડ’ મેરેજ કરવા માટે છોડી દે છે અને જ્યારે આ એનઆરઆઈની હત્યા થાય છે ત્યારે તેને બીજો એક એનઆરઆઈને ભેટે છે કેનેડાથી 15 દિવસમાં તે પરત આવે છે.. હજી તો વાર્તા ચાલુ છે.
પણ ક્યારેક OTT,સિનેમા,પુસ્તક સત્ય કહીને આપણા મર્મસ્થાને ઘા કરી જાય છે.
પંજાબના નેતાઓએ હમેશ પંજાબ સાથે દગો કર્યો છે અને ત્યાંના લોકો હવે બદલાવ માંગે છે.
આ પણ વાંચો- Nargis Dutt -રેખા પર અશ્લીલ આરોપો